MALATYA FETHİYE 8

YERLEŞİM ALANI VE ÇEVRESİNDEKİ ÖNEMLİ YAPILAR VE ARAZİLERİN ANLAMLARI

MALATYA: Malatya (Melit), Asurlular’ın ve Perslerin ’’Kral Yolu’’ Malatya’dan geçmekte idi. Orta Anadolu’ya ve Güney illerini bağlayan yol Malatyadan geçer. Melita Merkez anlamında da kullanılmıştır. Yeni Malatya (Aspuzu ) Malatya’nın Hac yolu üzerinde bulunması, Balkanlardan-İstanbul’a deniz yolu ile Samsun-Sivas-Malatya’ya gelirler , Malatya aynı zamanda posta yolu (Vapur yolu-Papur yolu) Diyarbakır Halep postası burdan geçer. Malatya’nın il olması Cumhuriyet’in ilanıyla kesinleşmiştir.(1923). Mesire Yerleri: Orduzu Pınarbaşı, Horata, Gündzbey, Pınarbaşı, Yeşilyurt Gündüzbey Kapuluk, Beylerderesi, Eski Malatya gibi yerlerdir. Malatya, adı Kültepe kaynaklarında ‘’Melita’’ Hitit kaynaklarında ‘’Maldia’’, Asur kaynaklarında ise Meliddu-Melide’’ olarak geçmekte ve Hitit dilinde anlamı ‘’Bal’’ anlamına gelir. 20 Nisan 1924 Anayasasının 89.md.gereğince il olmuştur. 13 Şubat 1931 günü saat 17.30’da ATATÜRK, Malatya Tren Garına gelmiş ve halk büyük sevgi ve saygı ile bağrına basmıştır. XI.yy başından itibaren Türkler Anadoluya gelmeye başladılar. Yeni bir yurt, yeni bir devlet kurmak amacıyla gelen Türkler, 1071’den öncede azda olsa1057 ve 1066 yılları arasında gelmişlerdir.  

YAZIHAN : Adını ‘’Han’’dan (şimdiki otel, istirahat yeri) almaktadır. İpek yolu üzerindeki dinlenme yeri yani yazıdaki han, Yazıhan 1936 yılında demiryolu gelmeden önce bu bölgede ‘’ALAAŞIKLARIN’’ ağılları ve bir ‘’HAN’’ bulunmaktadır.Alaaşıkların Şimdiki Yazıhan’ 1km Güneyinde ve kuruçayda olmak üzere ağılları ve küçükbaş hayvan sürüleri bulunmaktadır.Seferberlikle birlikte bu durum son bulmuş zira dönemeyen gençlik yani aktif nüfus bitmiştir. 1933-1936 yılında demiryolunun, 1937’de ise karayolunun gelmesiyle gelişmeye başlamıştır. 1947’de nahiye (Bucak) olmuş, Mayıs 1990’da ilçe haline getirilmiştir. 2 belde, 29 köy, 64 mezrası bulunmaktadır.  Fethiye ve Durucasu, mahallesidir.Köyleri;  Akyazı, Alican, Ambarcık, Balaban, Bereketli, Boyaca, Boztepe, Böğürtlen, Buzluk, Çivril, Dedekargın, Eğribük, Epreme, Gövük, Hamidiye, İriağaç, Karaca, Kömüşhan, Mısırdere, Pirinçli, Sandıklı, Sinanlı,  Sürür, Tahtalı, Tecirli.

FETHİYE:  Güzel anlamında, fethedilen yer anlamında kullanılır. Padişah II.Abdülhamid’in  fermanı ile Hasan-Badruk adı Fethiye olarak değiştirilmiştir.Hatta Fethiye adından bayan isimleri vardır. 1914’te uçağı düşen ilk Türk Hava Şehidi Yzb.Tayyareci Fethi Beyin anısına Fethiye adı Türkiye’de 6 yerleşim yerine bu isim verilmiştir. Tayyareci Fethi Bey 1913 yılında Şam’dan havalanarak bir süre sonra Taberiye yakınlarında düşer ve ilk Türk Hava Şehidi olur.

-     14 Kasım 1913 tarihinde Hava Kuvvetlerinde ilk kol uçuş görevi gerçekleştirilmiş, uçuşu gerçekleştiren Yüzbaşı Fesa (EVRENSEV) liderliğindeki uçuş ekibinde Üsteğmen Fethi Bey’ de görev almıştır.

-     Mehmet Fethi Bey, 9 Ocak 1914 tarihinde Yüzbaşı rütbesine terfi etmiş ve aynı yıl Hava Kuvvetleri personeli arasından seçilerek oluşturulan ve iki uçuş ekibi tarafından gerçekleştirilmesi planlanan “İstanbul-Kahire” uçuşunun “1 nci Uçuş Ekibi” nde pilot olarak görevlendirilmiştir.

-     Türk Havacılık Tarihi’nde “İstanbul-Kahire Hava Seyahati” veya “İstanbul-Kahire Uçuşu” olarak yer alan bu uçuş, 8 Şubat 1914 günü her iki uçuş ekibinin Yeşilköy/İSTANBUL’ dan havalanmalarıyla başlamıştır. “Muavenet-i Milliye” adını taşıyan Bleriot-11B tipindeki çift kişilik keşif uçağı ile uçuşa devam eden Pilot Yüzbaşı Mehmet Fethi Bey ve Râsıd Yüzbaşı Sadık Bey (1 nci Uçuş Ekibi) uçuşun beşinci etabında 11 Şubat 1914 günü 4000 metre irtifadan Toros Dağlarını aşarak Türk Hava Kuvvetlerinin ilk yüksek irtifa rekorunu elde etmişlerdir.

-     Yüzbaşı Fethi Bey ve Yüzbaşı Sadık Bey, onuncu etap olan Şam-Kudüs hattına kadar uçuşu başarıyla devam ettirmişler, ancak uçuşun onuncu etabını gerçekleştirmek üzere 27 Şubat 1914 günü Şam’ dan havalandıktan kısa bir süre sonra Taberiye Gölü civarında Küfrühar Kayalıkları üzerinde uçak düşmüş, Yüzbaşı Fethi Bey ile Yüzbaşı Sadık Bey şehit olmuşlardır. Türk Hava Kuvvetlerinin ilk hava şehitleri olan Yüzbaşı Fethi Bey ve Yüzbaşı Sadık Bey’ in cenazeleri Şam’ a getirilmiş ve Emeviye Camisinde bulunan Selahaddin-i Eyyûbî Türbesinin yanına gömülmüşlerdir.

HASAN BADRUK:  Gerçekte Hasan Badruk veya Badrık adında birisi yaşamıştır. Zaten o tarihlerde soyadı kanunu da yoktur. Bu ad gerçekte Hısn-i Patriç’den gelmektedir. Bunun yerine halk Hasan Badruk adı  kolaylarına geldiği için tercih ederler.Çünkü Hısn-i Patriç patriğin kalesi anlamındadır. Yani bölge daha önceden bir ermeni yerleşim alanı idi ve Patrik, başlangıçta baharat, gelişen zamana paralel olarak ipek ve posta yolu ve kral yolu’da denir. Hakim tepe, yığma tepe olan şimdiki Bayram Tepesi’nin üzerinde otağı olan bir kişidir. Etrafında müritleri vardır. Yani bayram tepesi’nin tabyalarında yaşarlar.

Malatya; Osmanlı döneminde Maraş eyaletine bağlı bir sancak idi. Malatya sancağı 1847 yılında Maraş/Elbistan’dan ayrılarak HARPUT eyaletine bağlanmıştır. 1924 Anayasası ile Malatya il olunca Fethiye’de MALATYA’YA yani, merkeze bağlanmıştır. Bu tarihe kadar Fethiye, Malatya paralelinde idari yönden yer almıştır. 1990 yılında ilçe olan Yazıhan’a bağlanmış, 1999 yılında ise Belde statüsüne geçmiş, o tarihteki nüfusu 2950’dir.

1560 yılındaki FETHİYE (Hasan Badrık) köyü vergi nüfusu isim listesi mevcuttur.

(KK-142.S:131)

Fethiye Köyü; 30 Aralık 1998 yılında yapılan idari değişiklik ile Belediye statüsüne geçmiştir. Belde 18 Nisan 1999’da yapılan yerel seçimde ise ilk Belediye Başkanı’nı seçmiş, Aşağı ve Yukarı Tenci mezraları birleştirilerek mahalle statüsüne alınmıştır.

Beldenin ortasından Güney-Kuzey istikametinde Eski Malatya-Sivas yolu geçer ve beldeyi ikiye ayırır. Bunlardan doğudaki yerleşim yerinin adı Cumhuriyet, Batı bölgedeki ise Hürriyet mahallesidir. Üç muhtarlığı vardır. Şimdiki durumda ise Yazıhan ilçesine bağlı bir mahalledir. MALATYA merkeze 47 km olup tam kuzeyindedir.

Temelleri atılmış bir Fethiye ve Fethiyeli’nin kim oldukları ve nerden geldikleri kitabın(Broşürün) sonunda açıklanacaktır. Devlet Arşivlerindeki FETHİYE ile ilgili önemli kayıtlar

VAKIF VERGİSİ: Vergi memurlarının o tarihte yazdıkları rapor/dilekçe

EK: Vakıf-Kayıt şerhi ve yazılan dilekçe

PUSUCA: 18

VARAK: 131

İşbu Hasan Badrık karyesi namına tahvili hususuna irade-i seniyye-i cenab-ı Padişahı şerefsudur buyrulduğu fi 10 Haziran sene üçyüz yirmi tarihli varid olan tezkere-i şerife Arabistan ilmü haber defterine kayd olunduğu ve mahalline de tebligat icra kılındığı cihetle Hın-i iktizade müracaat oluna. Fi 14 Haziran sene 320.

Bu belge; Hasan Badrık (Fethiye)’nin kayıtlara girmesi, Arabistanda’ki deftere kayıt edilmesi için bildirilmiştir. Arabistan o dönemde sınırlarımız içindedir. Yeni tarihe çevirdiğimiz 1904’tür.

Kelimeler hakkında bilgi:

Kariyesi: Köy

Varak: Mevcut varolan

Şerefsudur: Şerefli irade

İktiza: Gerekli

İlmühaber: Yazılı haber, belge

Cenab/Şerife: Büyük

Varid:  Bulunan

1560 yılında Kanuni devrinde yazılan ‘’MALATYA Tahrir Defteri’’nde vergi nüfusu tesbit edilirken sancağa bağlı önemli yerleşim yerleri: Orduzu-Ordu düzü (Bağbaşı) 700, Çırmıhtı (Yeşilyurt) 2100, Porga 400, Hasan Badrık (Fethiye) 700 olarak kaydedilmektedir. 1910 yılında Kafkasya ve Dağıstan bölgesinden gelen 90-150 hane arası göçmen grubunun zamanın padişahı  tarafından  Fethiye civarına yerleştirilmeleri için ferman çıkmıştır. Bu duruma zamanın Fethiye ihtiyar heyeti karşı çıkmış ve bu göçmen/muhacir grup şimdiki Hamidiye bölgesine konuşlandırılmışlardır.Yani devlet arşivlerindeki ikinci önemli kayıttır. 05 Şubat 1910 tarihinde yine Fethiye ihtiyar heyeti dahiliye nezaretine (İçişleri Bakanlığı) verdikleri dilekçede köylerinin 250 hane ve 1200 nüfuslu olduğunu önceleri Malatya’ya bağlı iken Keban’a bağlandığını yeniden Malatya’ya bağlanmak istediklerini bildirmişlerdir. Bu müraacat uygun bulunarak Fethiye köyü tekrar Malatya’ya bağlanmıştır.

EK: F-1907 Yılında Mamuret-ül Aziz salnamesinde Malatya sancağının Fethiye’de bir ilk mektebin( 3’e kadar) açıldığını 3 muallim (öğretmen), bir hademe( çalışan) kadrolu, 20 öğrencisinin bulunduğu söz konusu kayıtlarda mevcuttur.

Evliye Çelebi, Seyehatname kitabındaki bir bölümde  Fethiye’den bahseder.

E.C-1654 yılında Sivastan doğuya doğru 7-8 saatlik bir (katır) yolculuğundan sonra boğazdan çıktık (Deve oğlu boğazı) Aspuzu (Malatya) gözüktü. Hemen önümüzde Hasan Badrık denilen derbent (yıkık dökük) bir köy 200 evli, bir camisi ve hanı hamamı var. Halkı Şah severdir (Hak demektir). Camiye gitmez, Yavuzun askerlerinden kaçarak dağlara çıktıkları için köy boştur.

   Kanatimce burada önemli bir tespit var, Şah yanlısı derken, ŞAH-I MERDAN HZ.ALİ’yi kastediyor, Boğazdan çıktık dediği yer yöresel adıyla Devoğlu boğazıdır. Derbent yıkık virane anlamındadır.

    Bu yolda muhkem durduk

    Netsin boynunu vurduk

    Sen Şaha gönül verdik

    Düşman ne zafer etsin    

         Yunus Emre

13.yy’da Yunus Emre böyle diyor. Bu tarihte safevi devleti yok, yani İRAN şahıda yok. İlhanlılar mevcuttur.

Atalarımızın ipek yolunu kullanarak sefere çıkan zamanın ordusunun kervanlarını erketeler (gözcüler) vasıtası ile küçük tepe şimdiki bayram tepesi veya Kör akaya çıkar, gözleyip asimile olmamak zarar görmemek için, gözetleme yaparlarmış. Özellikle yavuzun askerlerinden korunmak için; YAMADAĞ ve GÖLDAĞLARI na çıkıp saklandıkları anlaşılmaktadır.Birzaman yine şimdiki KIRKLAR mevkii nde saklandıkları bilinir. Onun içinde bu vadiye Kırklar denmektedir.

6-  1900’lü yıllarda yine kayıtlarda ARGA(AKÇADAĞ) ‘nın önemli yerleşim yerlerinin Hekimhan, Hasançelebi ve Hasan Badrık( Fethiye) diye geçmektedir. Bu yıllarda kısa bir süre Fethiye’nin akçadağa bağlı gözüktüğü anlaşılmaktadır.

7-  1835 yılında Aspuzu (Malatya) bölgesi ve çevresinde salgın hastalık ve eşkıya hareketleri’nin olduğunu yazar. Gezgin J.Braunt kitabında bahsetmektedir.