MALATYA FETHİYE 4

MALATYA VE FETHİYE

Orta Fırat Havzası’nda su ile iklim bir araya gelip, buna çok önemli yollar da eklenince Melita / Malatya kenti, bölge tarihi için her zaman önem arz etmiştir.

Fırat Havzası’nın Türk tarihindeki önemi büyüktür.

Tarihin derinliklerinden günümüze Malatya / Melitene Geçidi ya da Derbendi çok sayıda yazılı kaynak ve tabletle adını duyurmuştur.

Tarihte Kral Yolu, İpek Yolu gibi adlar alan yolların üzerindeki çok önemli iki geçit yerinin biri Malatya Derbendi’dir.

Tokat, Sivas-Halep yolu, Maraş bağlantısındaki Sürgü Geçidi, Malatya – Elbistan arası Nurhak Geçidi, Kömürhan civarında sıkışan Fırat’ın burada geçit olması tarihte Malatya’nın önemini arttırmıştır. Bu jeopolitik önemi nedeniyle Malatya kenti tarihte en çok el değiştiren kentler arasına girmiştir.

Değişik kaynaklarda Malatya, birbirine yakın ancak çok farklı isimlerle anılmıştır.

Malatya M.Ö. 1200-700 yılları arasında Meliddu Devleti’nin merkezidir. Asur kayıtlarında Meliddu, Melide, Urartu kayıtlarında Melita, Strabon tarafından Melitene, mitolojik Asur kraliçesi tarafından kurulup adına da Melita dendiğini değişik kaynaklardan biliyoruz.

Çok eski çağlardan Hititler’den Bizanslılar’a, Selçuklular’dan Osmanlılara kadar değişik devlet ve beyliklerin eline geçen Malatya ilinin bugün Yazıhan ilçesine bağlı olan Fethiye Köyü’nün halk dilinde eski adı Hasan Patrik, eski tarihi belgelerdeki adı ise Hasan Bedrık ya da Hasan Badrik’tir.

İlk çağı konu alan Roma dönemi haritalarında burası “Hesna de Patrig” imzası ile kayıtlıdır ( Patriğin Kalesi )

Burası Arapların bu yöreyi işgalinden sonra Hısn-ı Badrık yani Badrık’ın Kalesi olarak anılmıştır.

1163 tarihli bir Süryani kroniğinde Fırat kenarında Tell Patrik adlı bir yer adı geçmektedir. Roma döneminde de Malatya-Sivas yolu, Malatya’ya 22 mil uzaklıkta olan Pisonos’tan geçiyordu. Pisonos’un Hasan Badrık olup olmadığı bilinmemektedir.

Daha önceden adının Hasan Badrık olduğunu bildiğimiz bu yerleşim yeri Evliya Çelebi’ye göre Uzun Hasan’dan ad almıştır.  Evliya Çelebi’ye göre  Uzun Hasan burayı kurmuştur. Adı da oradan gelmektedir.

Oysa Türkmen grupları Osmanlılar’dan önce bu bölgeye yerleşmişlerdi.    ÖNEMLİ KAYIT;                                                                        

Evliya Çelebi’ye göre Hasan Badruk 200 hanelik, bir camii ile bir hanı olan bir köydür. köylü, evlerini bırakıp dağlara kaçmıştır.  Evliya Çelebi, köy halkının Şahsever ( HZ .Ali yi kasdederek Şah-ı Merdan) olduğunu,  köyün tek minareli, kubbeli ve güzel olan camisinin cemaatinin bulunmadığını yazmaktadır. Evliya Çelebi’ye göre caminin adı Uzun Hasan camii dir ve LALA Paşa  yaptırmıştır.

GÖZETLEME KULELERİ Geçmişte, özellikle kervan yollarının üzerinde, gelen geçen kervanları ya da düşmanı gözetlemek için yapılan kuleler vardı. Bunların izlerine Fethiye ve Tenci bölgesinde rastlamaktayız. Gözetleme kulesi olduğu sanılan ve bugün yıkıntısı bulunan Eğniğin Yığma Tepesi zirvesinde  bir yıkıntı vardır. Fakoğlu adlı tepede yine bu şekilde gözetleme kulesi olduğu söylenen bir yıkıntı daha vardır. Üçüncü bir gözetleme kulesi olma ihtimali olan yıkıntı da Güvendik Baba’da yani Sarsap Gediği’ndedir. Her üçünün de çevresinde su kaynakları vardır. Fethiye çevresinde Türkler’den önceki dönemlerden kaldığı sanılan  Höyük adlı bir yığma tepe ( şimdiki Bayram t ) daha vardır. Anlatılanlara göre her üç kule de birbirini görmektedir. Bu yığma /Bayram t üzerinde Patrik oturur ve İpek yoluna hakimdir. Küçük T , Datca ve Köraka bu anlamda erkete /gözcü görevinin yapıldığı yerlerdir . Yani kritik arazi kesimidir.

BAYRAM TEPESİ

Dünyada olduğu gibi Anadolu’nun birçok yerinde de höyükler gözümüze çarpar. Bunlar genellikle kent ya da site devletlerin ileri gelen yönetici tabakalarının mezarlarının bulunduğu yığma toprakla yapılmış küçük tepelerdir. Bu höyüklerden birisi de Fethiye Köyü içerisinde bulunmaktadır. Halk buraya “Bayram Tepesi” adını vermektedir.

Fethiyeli yaşlılara göre eskiden bayramlarda bu tepeciğin üzerine çıkıldığı için buraya Bayram Tepesi adı verilmiş. Yaşlılar bu höyüğün tabanında, dışarıdan getirilmiş bir suyun dağıtım merkezinin olabileceğini söylüyorlar. Yine söylenceye göre höyüğün altında Ayniğin Tepe ya da Karabel adıyla bilinen tepeye doğru giden gizli bir yol varmış. Yol bir zaman açığa çıkmış, ancak zamanla bu yol kaybolmuş. Söylenceye göre çevrenin yedi köyü Bayram Tepesi oluşsun diye toprak taşımış. Eğribük Köyü’nün yedi yük toprak borcu kalmış. Malatya Müzesi görevlilerinden Hüseyin Şahin: “Bu höyük, yüzey buluntularına göre, kalkolitik çağdan başlayarak Roma dönemine kadar iskan görmüştür. Geç dönemde, Selçuklu ve Osmanlı döneminde bu köy yerleşime açılmıştır. Fazla tahribata uğrayan höyükte henüz bir kazı çalışması yapılmamıştır.” Görüşerek aldığım bilgidir.O tarihlerde  yağmacılık , emniyetsiz ortam, ikametgah,güvenlik,geçim sorunu, su yiyecek gibi önemli sorunlar mevcuttur.Su önemlidir ve kapalı derinden (enaz 3 m )hamurkesende doğal yapılmış büzlerle Kaklık dan Bayram T altındaki büyük havuza dökülür. Çökelen dinlenen su doğal taşma açık oluktan büyük logara benzer küçük havuza ve ordan borularla gelip açık çeşmelerden akar. Bu sistemde su fizibilitesi gereği seviye normal akar  açma kapamalı değildir yani önü açıktır şişme taşma olmaz. Su yazın soğuk kışın ılık gelir dış basın ısı farkı. Su bu usülde ayrıca emniyetlidir. Tepe altındaki Havuzun üstü bindirmeli ve destekli yapıdır . Yapıda ve su taşıyan büz boru aralarında yumurda akı ve kil kullanılmıştır.                           Bayram Tepesinin 4 görevi vardır. 1. Patriği  ve müritlerini korur (Tabyalar yardımıyla  ) ve ikametgah sağlar. 2. İpek yoluna hakim ve gözetleme yapar.3.suyu emniyete alır.4. çevrenin müracaat noktasıdır. Yani İpek yoluna çıkmak için nişan kritik arazidir. O tarihde harita pusula gibi sorunlar gözetlenerek çözülmektedir. Etrafında 3 adet tabya (sığınak ,mevzi ,yaşam odaları ) bulunmaktadır. Pişirilerek yapılmış toprak kablar,kavrulmuş tahıl çıkmaktadır. Buralarda  Patriğin müritleri yakınları yaşamaktadır. Tabyalardan biri (soyadları  YANAR) küçük tepecik den , diğer tabya (soyadı AKKOÇ ve BALCIOĞLU) evlerinin arkasından, diğer tabya ise eski değirmen tarafından Bayram Tepesine doğru  gider. Patrik Bayram Tepesinin üstünde ikamet eder.Müritleri bu tabyalarda ikamet ederler.

Malatya Fethiye Camii Yazıhan
Fethiye Camii
Malatya’nın Yazıhan ilçesinin 5 km kuzeybatısındaki Fethiye bölgesinde bulunan cami, giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre Abdülsselam oğlu Mustafa Paşa ( Lala Paşa ) tarafından 1566 yılında yaptırılmış­tır. Halk arasında “Uzun Hasan Camii” yada Hasanı Basri ‘’ olarak bilinmektedir.M. 1566 ( H 974 )yılında Y S Selim in oğlu Kanuni Sultan Süleyman ın fetih yollarını açsın diye Mustafa Lala paşa katkısıyla yapılmıştır.Cami yanında birde Saray vardır. Camiden Saraya tunel yolu vardır. Sarayda istirahat edilir. Orduzu –ordu düzü –nden sonraki mola yeridir. Saray şimdiki Yusuf ÇAĞLAR (cüre) ve Cumali MERCANOĞLU (ototun cümali ) evlerinin arkasındadır.Zamanla bu yapının taşları alınmış ve yıkılmıştır.Bu tarihlerde Cuma günleri ibadet kontrolunu atlı süvariler yapar. Yetişkin erkeklerin cami dışında olmaması gerekiyor. ‘’ ula avrat şu yırtılasıcayı verki… şu yıkılasıcaya gidemde…şu kabul olmayacağı kılamda gelem ‘’ hikayesi bu dönemlerde olmuştur.
Osmanlı dönemi tek kubbeli kare planlı cami örneklerinden olan bu yapının, beş bölümlü bir  cemaat yeri bulunmak­tadır. İbadet mekanı kare planlı olup, üzeri dört yarım kubbe ile desteklenen, tromplu merkezi bir kubbe ile örtül­müştür. Mihrabı mermerden, minberi de taştan yapılmıştır.Ayrıca görüşme / küçük toplantı odası vardır.Buraya özel konuk odasıda denir. O tarihdeki ileri gelenlerin istirahat ettiği yerdir.
Caminin kuzeybatısında bulunan tek şerefeli minaresi yuvarlak gövdeli olup, kare bir kaide üzerine oturtulmuştur. Şimdiki hali restore edilmiş temiz ve düzenlidir. İlgili ve Fethiyelilerle uyumlu görev yapan (Teslim Hoca) birde İmamı mevcuttur.