BADRIK, BADIRIK, BEDİRİK, BEDREK, BEDÜRÜK ADLARI ÜSTÜNE

Hasan Badrık adı birisinin adından mı geliyor? Özellikle badrık sözcüğüne yakın olan ve yaşanan sözcüklerin bilinmesinde yarar var kanısındayım. Bu nedenle ilerde herhangi bir çelişkiye düşülmemesi için badrık, fethiye, hısn ve hesna gibi sözcükleri kaynaklarından ve doğru olarak bilmemizde yarar var. Bu kaynaklar bizden sonrakileri daha iyi ve  doğru araştırmalara yönlendirecektir.

BADRAK DAMGASI: Kuzeydoğu Başkurtlarından olan XII. Ve XIII. Yüzyıllarda Tabın Boyu’nun etkisinde kalmış, etnik olarak ise hiçbir zaman Tabınlar içinde bulunmayan Bardalar adlı Türkmen grubunun en yaygın ana damgası yatık, yarım ok şeklindedir. Badrak (Bezrek, Buzerek, Yeren-bet)’dir.

Fethiye’de eski bir yerleşim yerinin yanında Kırklar adlı bir yerleşim yeri vardır. Başkurt ve Nogaylar arasında Kıpçak, Kanlı, Türkmen, Nayman, Badrak, Taz, Min adlarının yanında Kırk topluluğu’nun adı da geçmektedir.

Bu bakımdan Kırklar Ziyaret Yeri’ne Badrıklılar’la aynı bölgeden gelen ve günümüzde Kırklar denilen mezar yeri yıkıntısı görüntüsü veren yerde oturan topluluktan dolayı da bu bölgeye Kırklar adı verilmiş olabilir. Çünkü, Badrıklılar  ile Kırklar aynı boyun obalarıdırlar. Yine aynı bölgeden gelen Sarı Kız söylencesini Anadolu’ya taşıyan Tahtacılar adı verilen Türkmenler gibi Sarı Kız ve Kaz motifini Fethiye Köyün’de yaşatan grup da Kuzeydoğu Başkurtları içerisinde Kudey (Közey) boyundan Orman-Kudey (Urman-Közey) Kazayak kabilesindendir. Bunlar; Kaz Ayağı adı verilen damgayı yanlarında Anadolu’ya taşımışlardır. Damgalar birbirinin varyantıdır.

BADIRIK: (Badrak) Konuşmasını bilmez, kaba, (Bektaşlı-Boğazlıyan)

BADRAK: Başına buyruk. (Dağköy, Çarşamba- Samsun)

BATIRIK: Çok ekşi. ( Adana, İçel, Karaman, Antalya)

BADIRIK: Geniş yapraklı bir çeşit ot. (Mersin köyleri) İncir ağacının dibinden çıkan sürgünler. (Alanya-Antalya)

BADIRIK BATMAN AYI: Şubat. (Türkmenler arasında) (Karaisalı-Adana)

BEDRİK-BEDİRİK: Yün örerken kullanılan alet.

BEDİRİK-BEDİREK-BEDRÜK: Taranmış, temizlenmiş, eğrilmeye hazırlanmış yün ya da pamuk yumağı topağı. (Denizli, Bolu, Ordu, Uşak, Çorum, Malatya, Adana)

FETHİYE: Fetih ile açma, fethetme. Zaptetme ile ilgili. Farsça kökenli iye ekini alarak Feth-iye oluşur.

HISN: (A)  1. Sağlam, sarp. 2. Kale

HISN: (A) Kale, hisar, müstahkem kasır ve malikane

HESNA : Malatyalı Süryani tarihçi Abu’l Faraç Tarihi’nden bir cümle şöyle: “…Hesna’nın Arami dilindeki adı Horasan’dır.” Tüm veriler değerlendirildikten sonra bu cümleden yola çıkmak bana daha doğru geliyor. (A.A)

BATRAK: Kaynakları irdelediğimiz zaman badrık sözcüğünün hayli değişim geçirmiş olduğunu görürüz. Batrak : Ucuna bir ipek parçası takılan mızraktır. Savaş gününde yiğit kendini bununla tanıtır. Geçmişte Doğu Türkistanlılarda Batrak sözü bayrak olarak yorumlanmakta imiş. Badruk sözü ise kişi adı olarak geçmekte ve Türkistanlı Türkler bunu “Erlerin ismi” olarak yorumluyorlarmış.

Bayrak ve batrak sözcükleri XI. Yüzyılda bayrak karşılığı olarak söylenmekte idi. Ögel’e göre bayrak Oğuzca, batrak ise daha Doğu ve Kuzeydeki dağınık Türklerce söylenmiş olabilir. Oğuzlar dışındaki Türklerin “batrak” sözü “askerin mırsak bayrağı” veya belgesidir.

Albayrak sözü Nogay Destanlarında geçmektedir.

Manas Destanı’nda bir şiirde “Ala bayrak, kızıl tuğun, dibini yere sançınız, batırınız. Başı göklere yayınız!” cümlesi yer almaktadır.

Yine Bahaaddin Ögel, Badruk sözünü Doğu Türk kültür çevresinin ağız özelliği olarak görür. Batrak sözü F. Köprülü’ye göre batırmak eyleminden gelen bir sözcüktür.

BADRIK: Erzincan ili Akarsu ilçesi Ortagöze Köyü’nün eski adı Badrik’tir. 1516 yılında harap durumda olan köyde 1591 yılında 19 hane, 6 mücerred nüfus kaydı vardır. Bu köyün kurucularının Orta Asya’dan geldiği söylenmektedir. Afyon ili merkezinde Bedrik adlı bir mahalle vardır. Ayrıca Antalya’da Geyikbayırı’na yakın bir yerde Badrık Tepe adlı bir tepe vardır. Konya Beyşehir ilçesinde Sevindik adlı bir yerleşmenin girişinde Badrık adlı bir mevkii vardır. Burada bulunan çok yaşlı, ulu bir meşe ağacına yöre halkı dileklerde bulunur. Bez bağlar. Ağacın arkasında bulunan, duvarla çevrili alandaki yatıra yöre halkı bez bağladıktan sonra  “Dilek Asma” yaparmış.

Ulaşabildiğim tüm veriler inat edercesine beni Kafkasya/Hazar çevresine götürdü. Badrık, Badruk, Badrak sözcükleri ile bir yoruma ulaştık. Ancak çoklu düşünmede her zaman fayda vardır diyerek aşağıdaki bilgilerin de bilinmesinde yarar gördüm.

Kafkasya Kuban Nehri’nin sol kıyısında yaşayan Mansur Nogayları ile ilgili bir kayıtla karşılaştım. Kuban ve Küçük Zelençuk’un kıyılarında yaşayan Mansur Nogayları’nın en önemli prens aileleri Mansurlar, Badraklar, Salangirler ve Uraklar’dır.

Bu bölge halklarından bazılarının adları Ahçip Sou (Ahçıpoşu)  Janeler (Canalar)  Pşehoylar , Karabulahlar’dır.

Pshu (Puşu) Kavmi Bzbve Mecita Nehirleri’nin üst kısmında yaşarlar.  Çamalal Topluluğu, Dağlık Dağıstan’da yaşayan topluluklardandır. Değişimi göz önüne alarak Fethiye’de yaşayan topluluk adları buradaki topluluk adları ile karşılaştırılırsa sanırım fazla yoruma gerek kalmaz.

HISN: i. (Ar. Hışn) : Korunmuş yer, kale. Gidilmesi güç ve imkansız yer.

HESNA: Malatyalı Süryani tarihçi Abu’l Faraç (1289-90 yıllarında) yaz mevsiminde iki bin kadar Suriyeli eşkıyanın Malatya ve Hesna havalisine saldırdığını, burada bulunan Harbanda adlı ordu kumandanının bunlarla savaşıp yenildiğini belirterek “Harbanda ile beraber bulunanların bir çoğu maktul düştükten başka dostlarından bir kısmı, akrabaları, kardeş çocukları ve daha birçok kimseler esir düştüler. Kendisi ile birlikte kırk kişi kaçarak kurtuldular ve Hesna’daki yaptırdığı yeni konağa döndüler. Hesna’nın Arami dilindeki adı Horasan’dır. Harbanda burada oturarak harpte esir düşenleri nasıl kurtaracağını düşünüyorken muharebenin Hıristiyanlar yüzünden vuku bulduğuna karar vermiş ve esirleri kurtarmak için Hıristiyanlar’dan para toplamayı muafık görmüştü. Bunun üzerine her şehir ve köye, verebileceği kadar altın tarh edildi. Fakat adalet-i ilahiye bunların bu zulmünü kabul etmediği için, içinde oturdukları yeni konak üzerlerine yıkıldı. Ve böylece hepsi de mahvoldular. Ve içlerinden yalnız bir kapıcı kurtarılabildi. Onun da sırtına bir kalas düşmüş ve bu sayede evin dışına geçebilmişti.”   Bugün, Hesna ve Harbanda adları Hısn-ı Hasan ve Harmanda şeklinde Fethiye Köyü’nde yaşamaktadır.

 Ali AKSÜT