Bizce Aşure Lokması - Malatya Fethiye

BİZCE AŞURE LOKMASI 

(Ederler davasını; Bilmezler manasını) 

Aşure çorbasının farklı farklı mitolojik anlatıları vardır. Biz ikisinden bahsedeceğiz. Özellikle, Kerbela olayı ile ilgili olan hikâyeyi konu edineceğiz. Tasavvuf, bir bakıma dinin, mitolojinin röntgeni, emarıdır. Biz de burada (Kamillerden esinlenerek) röntgen çekmeyi deneyeceğiz. Simgesel anlatım, yalnızca çok anlamalı değil, aynı zamanda çoklu anlamlıdır da. Olaya(yoruma) bunu dikkate alarak bakalım. 

Aşure aşı, çorbası yada tatlısı... Nuh Tufanından sonra karaya oturmuş gemide bulunan “son” tahılların toplanıp (içine tatlandırıcı bitki özlerinin, şıralarının) birbirine karılarak yapıldığı “son” aş, çorbadır.  

Kerbela da ise İmam Hüseyin ile mahiyetindekilerin Fırat suyundan tecrit edilerek kuşatılmasının “son” günü, elde kalan “son” tahılların (içine tatlandırıcı özleri olan bitkilerin şıralı olanlarında) birbirine karılması ile yapılan son aş yada çorbadır, Aşure. “Son” ibaresi burada önemlidir. Son, karanlıktan nura geçiş, “alaca” karanlığı temsil eden, gelişme, dönüşme aralığını temsil eder. Bu temsil suret manada Ehli Beytin son temsilcisi olan Zeynal Abidin’in Kerbela da kurtuluşunu ve bundan duyulan sevincin kutlanmasını da temsil eder. Fakat daha ötedir bu aşurenin manası. 

Bu çorba, çorbanın yapıldığı yörede çok bulunan ve o yöredekiler için tadımlık olan, başka yörelerin farklı aroma ve lezzetlerini içeren tahıl ve bitki tohumlarınının da birbirlerine karılıp, içerisine şeker de ilave edilerek pişirilir. Kimi yörelerde bu tahıl sayısı önemsenir. Kimileri 12 sayısına özel bir önem verirler. Üçler, beşler, yediler kırklar... gibi sayılarda bizim sayı mistisizm dünyamızla ilgilidir. Bu sembolizm, sonsuzu sonluda sembolize etmekle ilgilidir. 

Mesela, Arşimet’in “pi” sayısı, bu günkü hesaplara göre sekiz milyon basamağa kadar uzanmış. Bu hesap devam ettikçe sonsuza doğru uzanacağı söyleniyor. Fakat kısaca: Pİ (π=3,14) olarak özetlenmiştir. 

Aşçı bu taneleri aynı koyar. Hangi danenin hangi sıcaklıkta ve hangi sürede pişeceklerini bilir. Bunun için ön hazırlıklar da yapılır. Mesela; yarma önceden ıslatılır. Her dane aynı anda kazana konulmaz. Her birine kazana konmadan önce (gerekiyorsa) ön ayrı ayrı muamele yapılır. En uzun sürede pişecek olan en başta konur. Şekerin hangi aşamada çorbaya katılacağı ve ne kadar süre ateş üzerinde kalacağı ve indirilip “ne kadar” demlendirileceğini-olgunlaşma sürecini-, aşçı bilir… 

Böylece kazandaki çorba ve içerisinde bulunan taneler insanın hem sindirebileceği olgunluğa ve kıvama hem tadana haz vereceği “özgün” bir lezzete ve kokuya, hem de göze hitap eden güzel bir görüntüye ulaşır. 

Matematikte, 0 ile 9 arasındaki sayı, sonsuzu sonluda sınırlamayı temsil eder. 0 ile 9 arasındaki sayılardan sonsuz formüller ile miktarlar üretilebilir. Bunun gibi, Allah’ın 99 adı da, sonsuzu sonluda ifade etmeyi sembolize eder. (Alevi Bektaşi inancında “kırklar” sembolizmini hatırlayınız. Kırkımız biriz, birimiz kırkız…) 

Aşure lokmasına konan tohum(tane)ların sınırlı sayıdalığı,- misal olarak- sınırsız sayıdaki “tarih boyunca olmuş ve olacak olan” insanlar ile onların renk, milliyet, inanç, ideoloji, kültür, cinsiyet, sosyal statü… vb. farklılığını külliyen temsil eder.  

Damlayı deryaya saldık biz bugün 

Derya olan anlar bizi 

Hayvan nice anlar 

Hayran olan anlar bizi 

N. Mısri 

Aşçı; her dane ve meyveyi öyle bir sıcaklık seviyesinde ve sürede pişirir ki, bu seviyede, kıvamda hem kazandaki bütün tohum ve meyveler hem suretini hem de kendine özgü lezzet ve aromasını korur. Pişmenin belli bir aşamasında çorbaya eklenen şeker, jöleleşir ve pişme sürecinde hem kazandaki bütün danelere sirayet eder onlara lezzet katar, hem de her daneden bir lezzet ve koku alıp diğer danelere sunar. 

Böylece hem nohut, nohut suretini ve belli ölçüde özünü; koku ve lezzetini korur hem de jöle aracılığı ile diğer danelerin koku ve lezzeti ile lezzet alışverişine girer. Sonuçta nohut hem nohuttur, hemde diğer danelerden bir şeyler almış, diğerlerine de kendinden bir şeyler katmış bir mertebeye ulaşmıştır. Süreç itibariyle o an nohut, hem nohut hem de nohut değildir artık. O, kazana girmeden önceki nohut değildir bir bakıma, halden hale girmiş ve girmekte olan “bütünlük” içerinde aynı zamanda “bir”dir- yani hem nohuttur, hem de kazanda bulunan bütün danelerle alış veriş yapmış-ve yapmakta olan-, onların tamamını temsil eden, bir özgünlük kazanmıştır... 

Konferans, nutuk, eğitim, öğretim… türü konuşma ile yapılan iletişim yalın bir bilgi aktarımı ve alışverişidir. Bu muhabbet değildir. Sözlü iletişimin muhabbet olabilmesi için bu bilgiye duygu, gönülden bir esintinin, sevginin eşlik etmesi gerekir. Birbirini seven insanların bilgi ve duygu alışverişidir muhabbet. Muhabbette bulunanlara bundan dolayı musahip denir. Musahiplik denklik demektir. Aynı idealden dolayı birliktelikleri de onları yol kardeşi yapar. Bu muhabbet, sohbet Hakk’ın ikramının halka sunulduğu ve onları kendinden geçiren, mest  ve cezbeden bir söylemdir. Çokluğun “bir”i temaşası, hal ve lezzet alışverişi. Aşure içindeki daneler, şekerin oluşturduğu jöle aracılığı ile birbirleri ile muhabbet eder, lezzet alışverişi yaparlar. 

Alevi- Bektaşi inancı, insanlık alemine homojen ve heterojen bir yapı olarak bakmadığı gibi mozaik olarak bakmaz. Mozaikler arasında beton vardır ve katıdır. Biri ile diğeri arasında birbirini zenginleştiren ve geliştiren bir iletişim ve etkileşime izin verilemez, bu yol kapalıdır, mozaikte- çimentonun katılığından dolayı. Homojenlikte ise şeyler suretlerini olduğu gibi özünü de bir bakıma kaybeder. Aşure metaforunda ise her şey hem kendiliğini-bencilliğini değil-özgür ve özgünlüğünü korur, hem de birbirleri arasında lezzet, sevgi alışverişi hali mevcuttur. Bağdaşık bir yapıdır bu alem. Bağdaşma ve kaynaşma hedeflenir. Birbirine muhtaçların birbirini aşkla tamamlama Cemi, muhabbeti, ibadetidir bu.(Bağdaşma ve kaynaşma kümelerin, birleşik kümesini temsil manasındadır.) 

Kadim Bilgeliğin zirvesidir, kendini bilmek(tanımak-irfan), “özgür ve özgün bir ben” olmak. Hatırlayınız, “Kendini bilen Rabbini bilir,” düsturunu. Kendinde Hakk’ı gören, Hakkı herkes de ve her yerde görür. Kendini bilmek, kendi benliğinde Hakk’ı bilmek ise Hakk olmak, hem hakikati hemde kendinde ve alemde mündemiç olan adaleti ve barışı bilmeyi –ilimi- zorunlu kılar. 

Adalet olanı olduğu gibi görmek ve (kendinle öteki arasındaki denge ve düzeni) kabul etmek ise, (mesela)nohutu, fasulye benzetmek yada fasulye yapmak onun kalıbına dökmek, suretini ve özünü dönüştürmek,(kısacası onu yok etmek) adil olamaz. Adaletin olmadığı yerde barış olmaz. DEVAMI AŞAĞIDAKİ BOX DA.